replika saat ve anlam bilimi bilgi

replika saat ve anlam bilimi bilgi

 en güzel  yazıları yazan replika saat diyokri ET, ELAT balaban 'pehlivan > TT ayı', ET bay^da 'önceki, daha önce olan > TT bayaj^: adi değersiz, aşağı, alçak', ET bıtun kağan eşi > EAT hatun-hanımefendi, kadın: kadın > TT dişi cinsten ınsw. kadın'; ET ubşa-, uv^ 'kınlmak, ufalanmak > EAT uşmü utak: genç > Tl' uşa/t hizmetçi'; ET angut 'ördt*ğe benzeNTn kızıl renkli btr kuş > TT ahmak, 8ena*m'; EAT adlan- 'ad sahibi ıdmak, şöhret kazanmak > TT adı çıkmak, adı kötüye çakmak'; ET alçak ^lak, kısa, aşağıda > TT alçak kimse, namussuz, şeretsız'; ET aiçakhk 'alçaklık, kıaalık. azlık > TT namu.ssuzluk şeretsızUk*' TT kthak 'eyer, ahşap semer > duşuk kadm, orospu* TT nevin '•çok •üırkil seven > kadın seven

cJ5.Tabu söz. Tabu sözü, dil bilimi kadar halk de ilgili bir konuya işaret eder. Korku telkin eden veya ku^ sayıldığı için kullanımından kaçınılan söz, tabu sözdür. Bu yerine, genellikle bu sözün eş veya zıt anlamlısı olan bir söz kullanılır. Zamanla, yerine kullanılan söz, bu yeni anlamd da kullanılır olur. Eskiden insanlar, baül inançlardan dolayı, b« varlıkların adlarını doğrudan söylemekten kaçınarak, onlan fart adlandırmışlardır. Bu durum, tabu diye adlandırılır. Bazı varhkjj kendi adlanyla adlandırmamak, baül inanç ve olağanüstü güçle inanmarun sonucudur.
Tabu yoluyla gerçekleşmiş değişmeler, daha çok eski i virleıe aittir. Türkçenin söz varhğı üzerine yapüan art zaman incelemeler, sözlerin anlam alanlanrun değişmesinde tohı'nu ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Tabu, her şeyden önce, bir iğretilemedir; nedensiz dil birimini nedenli kullanımıdır. Tabu yoluyla gerçekleşen bu iğretilemel anlamda, dil göstergesinin gösteren-gösterilen ilişkisi, dil toplu luğunun inançlanyla kurulur; yani tabu yoluyla değişen anlam bir kültürel bir ilişkiye dayah iğretilemeli anlamdır, bu ilişkinin yönü ise, anlam iyileşmesi veya anlam k biçimindedir. Tabu olan sözleri doğuran nedenler dilin değil, o dille iletişimini sağlayan toplulukta, yani i Tabuya dayalı iğretilemeli anlamlar, dil topluluğunun gelenek yolunun izlerini taşır;
Bebeğin dn-şeytan tarafından yapılacak bir kötülüğe maması için ona Temir, Yaşar, Dursun gibi adların konması,, adlarmda tabunun yerini gösterir. Çeşitli toplumJarda hayvan adlan tabu olabilir.
TürkJerde tabu olan hayvan adlan içinde borü ve kü( hayvan veya yavrulannm düşmanı olarak kartal vardıri dilinde tabu olan borünün yerine it, hzıl-kabak, kızıl köz, kohty, uzun-kudruk gibi adlar kullanılır. Özbekistan'm )«mde de borü yerine kaskır iğretilemeli adı yaygındır. Tüı çobanlan ise, yasak olan kurt adı yerine möjek; avalar,
ANLAM itLİKd «r tLOlŞIM ♦ 45
wya Foraçadan geçen >aıı<fa atmam giji adOan kulUnalar Türk tophihıklan arasında kürtün büyülü okna fiBefiÇı ĞfebHder deki bg geleiTetap de kentte»» göstent ■ Otfaekfcr estoderv güçsüadoj^ bebe^ beladan uzak w güçlü ohnas ıçm avimm kurdu btameıe kadar yüzüp, dens»» saklarlar, bebek cKmyay» gebnoe de, bebej^ bu deıimn baş tarafındaki boşhıktan geçtnrletdi- Böylece bebemin heybeth ve güçlü bir er olacakına inarariardı. Aâni sözünün tabu-laşmasn-la btrbkte. kmrt sözünün i^de etti^ şeylerdeki değişme gerçekleşir: daha sonra da. Oğuz yazı dilinin otuşmasıvia, bu adlandırma genelleşerek, eski börm sözünün Anadolu 'da kaybok masına w asıl anlamı. Tocek. solucan, hayvan’ olan fatrf sözünün bir de 'kurt canavar' arüamını kazanmasına nedoı olmuştur kurt Tcurt kurtçuk, böcek > kurt borü, kaslar.
Genel Türkçe içinde gerçekleşmiş tabu yoluyla anlam değişmesi örnekleri: EAT balaban 'pehbvan > TT avn'; ET nmay efsanevi bu kuşttu kı yuv'asını havada vapar. huma, çocukların hamisi vilan efsanevi bir kadın*; ET kum 'kalça: EAT tonan 'korkuluk, cin. pen giN korkutan şey, yaratık', GT al 'hile, tuzak, loğusa kadınların üstüne çı^uerek onlan boğduğu sanılan görüntü, kadmlaıdan başka bu kımserun üstüne çökerek (.anlan boğduğu sanılan görüntü, GT itim- çıde çevirmek, korumak* - GT hmd çit çitle çevrilmiş ver. çitle kuşatıirruş mülk, korunmuş mera, çittlık > TT famı içme girmek ve ilişmek v^asak olan (.vrman':replika saat GT
b^va, büyük baba. devJte, (»t amca ■> TT avn': GT bal "bet kuşak, böbrekler gtn'de > dtil sulp'. ET 'oğul ç'ocuk. dc4 vatağı*,
ET oj(tıkbtruk bıtküenn dıbmden suren lUu > vumurtahk. dol yatağı > sov aof> ■ TT Kuçvık kiKuk şev ter, onemau »0«. ıltını, vwk ağubk. yuk: havvanUrm taşıdığı ntval vuk. anne kamındaki çoınıK. cerurt dölüt > ağırlık, »ahmet minnet y«Mıı vükhı > jşphe kadın . Bugunku Türk hif»luluklannda aibaatıVı doğrudan aov'lrmek verme al ala»», ahktn al-hım ııiartıı Mr>An, hr^ıtykk.
gıb» ığretılenieli »Harla annvanın temehnde tabu korkuj«u yatar Türkçentn aç^ mçb l»r ÜH' ve toıyt-. ayni evHemkermin
'ölmek' iğretilemeli anlamında da kulianılışlan, saygıyı tabu biçiminde gerçekleşmiştir.
c6.Eksiltme; Dilin her düzleminde görülen bir olayciı, yüzden, eksiltme, ses, söz, ek veya cümle öğesi ekâltmesi gib, değişik yapıda ortaya çıkabilir. Sözlerin anlam değiştinneyofljnıJ biri de, çeşitli söz öbeklerini eksiltmeli yapılara dcmüştunn^ Türkçenin sözlerinde görülen eksiltme de, birçok dilde gbni ünlü bir anlam olayıdır; yani eksiltmeye uğramış dil birimi^ Söz dizimi kaynakb bir anlam değiştirme olayı olarak, ild oluşan herhangi bir söz öbeğinin bir öğesinin eksiltUmesiyiefi edilir ve kalan tek söz, söz öbeğinin anlamını taşır
TT düdüklü tencere > düdüklü; TT yazma eser > yazma; TU;
çark > dişli; TT cep telefonu > cep; TT sayısal loto > sayısal; TT askerlik > bedelli vb.
c.7.Abartma: Varlığı ve varlığm gerçekleştirdiğ olayianger çek boyutlarının ötesine taşıma, abartma olarak bilinir. AbaıW varbk karşısında bir duruşu, varlık ve olaylan gerçek boyutlumdan uzaklara taşımayı ifade eder. Abartma, nedensiz olan sözü birimlermin nedenli kullanımıyla gerçekleştirilir. Burada, birndıt^ büyütme veya küçültme ilişkisiyle, bir başka varbğa göstap Gerek doğal çevrede gerekse sosyal çevrede yer alan olayları, gerçek boyutlarından uzaklaştırmarun başbca iki vardır büyütme veya küçültme.
Abartma, bir varlık veya olayı gerçek boyuüanndan büyük veya daha küçük duruma getiren bu iğretilemeli dil lanımı, hem söz hem de söz diziminde gerçekleştirilen Wr sanattır. Doğal ve sosyal çevrenin gerçekliğinden kaçışı veya dü ve düşünce dünyasında da olsa, değiştirmeyi hedeflediği abartma, birçok edebi sanatin da başlangıç noktasıdır. Al bir varlık veya bir olay aşın derecede büyütülerek veya kü( rek anlatılır. E>illerdeki bu tür anlam değişmeleri, daha çok, ve sosyal hayattaki daha etkili veya en az etkili varlık ve adlanrun insanlara veya başka varlıklara mal edilmesi ortaya çıkar uç- '(kanatlılar) uçmak > (at) uçmak, hızlı g
cJ -4fjw Ger=ş arJg.rv>ia ar^. ortaMr.:2şa ic-r^rdap dMr chpnda iuLa^ her dıT în-I^rrürscibr DC fcdLraa** tefi amaç vardzr üesinek jsaer:ijer büşrrr- kar? t*5C2 ais«a caçmadar tıgrymı aeraç ctşnda katar, arisr ^aşE9P«ı plana atan her tür^ dil k7iîlara.Ttı arg>iur
L özel dH Bcr di bieııng'»' ae& fcaçoa^ nyır- jciar yzzı dbbnde baçrrJener; ölç^ryû ±2 dışrz ~ arçr; îcJLnrr. aefiyia bftrâr
d^ medefi d^ böiçe {â gix aözfijzûr <*»—■» lojman btnefir fiierick cüt lopivrrHn ^enefisnmier ıçan var mndek %aHbtnr< İBdizr^tb^ dâiri g; ar^ me, tapkrno'. flnrik br atian^y bm topfaka^en fisk^ o^afc. gnknoMİç kaçr-rıjıl em-fiyleıfe rcç*B*m öiçur. dıpna çılunfc 70» aâzkr ıgnfiınnak veym aarmı «e OBid aniandar Tûiüezııekiır
en çok da yabana dillerin birbirleriyle karmaştıfeı genel toplum bayatırun dışında kalmış toplulukların^*^'" ortaya çücar. Sözlüklerin beslenme kaynaklarından biri zaman zaman sözlük ve söz dizimi kurallarını yıkıg btı nrÜL ^ da ulaşabilir, en azandan, genel dile Vıi«^ir katkısı olmaya asalak gibi, genel dil kuUamımının gelişmesini engeüe^^^ yapı haline gelebilir. Toplumlann yaşanbsmda, bazen bir erbabı veya bir topluluk, toplumun genel yapısından kc^Nüc topluma küsebilir veya toplumla sorunlu hale gekbûir. Böjk olunca, bu meslek erbabı veya topluluk, dil kuUanımlanr*, iaşümamak, gizJenmek, mevcut sosyal yapıyı ve onu yarator dili umursamadığını göstermek gibi amaçlarla gerçekleştmneft başlar. Artık bu noktada, meslek dili veya topluluk dili mağa başlamış olur.
Böylece, toplum dışına itilmiş, toplumun gebşınupe katkısı olmayan topluluklar, ölçünlü dilin gelişimine olmayan bir dü kullanarak, bu dilin arkasına sığınan asaİ2Üı halim alırlar. Bu yüzden, argolaşma, genellikle toplumun İ3İ nüyle her zaman sorunlar yaşayan dilenci, sersen, kulhaıd hırsız, kaçakçı ve şerir takımmm dilleriruie görülür. Boytec» topluluk dilleri tophun dişı kab^n, işe yaramayışm, asalald kopuktuğurı derinliği ölçüsünde ar^Dlaşır ve sonuçta, topluluk üyelerinin bil^nldiği bir gizh dü halim abı.
Yapma dülerde ise, bütün insanların anlayabüeceğı pe^rkde koşuhır. Bütün insanbğ;ı aym düi konuşur Yıal sek bdc; bütnriennden çok değişik geçmişe sahip ve çt oKanİerda yaşayan bu insanlar arasında, dü faıklüa^ di tıgfağı kurukluğv anda haşlayacağ;! unutularak, oda Espeanto veya OccıdertUl yapma dillen de böyVe tu için ortaya atüııuş^ 'duvtyaran dî^ behrled»^* udu dünyayı behrledi^' sandbnk. lazkk dünyalar^ di )npdma|» çdr^bnı^ Oş-sa. f»«ı —*"oUnnaz; octak «ardanla yasan-arlann <replika saat yazdı